Stel jou voor: Jy pak ‘n bakkie vol padkos, staan vroeg op, en skud die slaap uit jou oë vir ‘n lekker roete deur ons pragtige land. Net toe jy jou GPS aanskakel, kom jy af op ’n dilemma wat jou taalliefhebbende hart laat bons: Is dit Noordwes of Noord-Wes? En hoekom word Noord-Kaap met ’n strepie geskryf, maar Noordwes nie?
Paniekaanval! Maar hou moed – ek is hier om te help (en hopelik ’n bietjie te laat glimlag).
Die “Noordwes” situasie
“Noordwes” is die amptelike naam van daardie pragtige provinsie met groot vlaktes en reusagtige sonsondergange. Dis soos 'n samesmelting van “Noord” en “Wes” wat verlief geraak het en nie meer kan skei nie. Volgens ons taalkundiges is “Noordwes” (as een woord) die korrekte vorm vir die provinsie se naam. Dis amper soos ’n celebrity-naam: North + West = Kim en Kanye se kind (maar moenie te veel daaroor tob nie!).
Die manier waarop ons dorpe en provinsies benoem, word gewoonlik deur verskeie taalkundige reëls gerugsteun. Een daarvan is dat ’n nuwe “geografiese eienaam” soms as enkelwoord kan versmelt. In hierdie geval was “Noord-Wes” se koppelteken vroeg in die politiek-huwelik verwyder, en vandag word dit trots as “Noordwes” aangebied. Dis soos daardie vriend wat ‘n dubbelnaam gehad het op skool, maar toe op universiteit besluit hy skryf dit voortaan aanmekaar. Niemand vra verder vrae nie.
Hoekom dan “Noord-Kaap” met ’n koppelteken?
“Nou hoekom,” vra jy met fronsende voorkop, “het ‘Noord-Kaap’ ’n strepie?” Wel, hier is waar die Afrikaanse spelreëls hulle opwagting maak. Dit gaan oor samestellings versus eiename en hoe dit vas of los geskryf word. Wanneer ’n hoofrigting (soos Noord, Suid, Oos, Wes) by ’n bestaande geografiese naam aansluit (byvoorbeeld “Kaap”), gebruik ons dikwels ’n koppelteken om die twee dele duidelik te onderskei. “Kaap” is immers al lankal ’n naam op sy eie (dink: Wes-Kaap, Oos-Kaap, Noord-Kaap).
In hierdie geval bly Kaap (uit “Kaapprovinsie”) ’n duidelik herkenbare deel van die naam, en “Noord” beskryf net sy ligging. Dus: Noord-Kaap, Oos-Kaap, Wes-Kaap … en omdat “Kaap” hier as ’n selfstandige element bewaar word, gebruik ons ’n koppelteken. Dis ’n bietjie soos om te sê: “Karel-Piet”. Karel en Piet is steeds twee aparte voorname, maar hulle is so passioneel saamgesit deur familieplig, jy kan nie die koppelteken weglaat nie.
Wat sê die spelreëls?
Samestellings (woord + woord) wat saam ’n nuwe idee vorm, word as een woord geskryf, soos “Noordwes” (die naam van die provinsie).
Samestellings met eiename (soos Kaap, wat op sy eie as geografiese benaming bestaan), behou dikwels ’n koppelteken om betekenisskeiding te behou: “Noord-Kaap”, “Wes-Kaap”, “Oos-Kaap”.
Koppeltekenreëls en samestellingreëls word deur die Afrikaanse Taalraad en Taalkommissie gedefinieer en in publikasies soos die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (AWS) uiteengesit.
Pragtige Taal, Met Passie
So as jy volgende keer die pad vat en ’n bordjie sien met “Noordwes” of “Noord-Kaap”, hoef jy nie meer te peins of jou mede-passasiers se oë te laat draai nie. Geniet eerder die landskap, snack op daai padkos, en glo my: Afrikaans is 'n avontuur vol strepies, stukkies, en soms woorde wat verlief raak en net saamgesmelt bly. Dis maar net hoe hierdie pragtige taal rol – met ’n tikkie humor en ’n hele klomp hart!
.jpeg)
